Οι Νεάντερνταλ κατοικούσαν στην Στελίδα;

Για δεύτερη συνεχή χρονιά θα πραγματο-ποιηθούν έρευνες (τον Αύγουστο) στη περιοχή της Στελίδας από ομάδα αρχαιολόγων υπό την διεύθυνση του Δρ Τριστάν Κάρτερ – Οι ενδείξεις μιλάμε για παρουσία ανθρώπου από την Μέση Παλαιολιθική Εποχή (260.000 – 80.000 π.χ) ανατρέποντας την ιστορία του νησιού

Νάξος, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων με πλούσια συνάμα δε βαριά ιστορία που σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις οι πρώτες αποδείξεις ζωής ανάγονται στην νεολιθική εποχή γύρω στην 5η χιλιετία π.Χ., Σημείο αναφοράς οι ανασκαφές στην περιοχή Γρόττα, στη βόρεια πλευρά της πόλης της Νάξου, καθώς και στο σπήλαιο Ζας έξω από το χωριό Φιλότι στο ομώνυμο όρος. Σύμφωνα μ΄ αυτές, ο πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός ήταν ήδη ανεπτυγμένος την περίοδο εκείνη, που φαίνεται να ξεκίνησε το 5500 π.Χ. και άνθησε το 3000 π.Χ. Αυτά με βάση τα έως σήμερα δεδομένα. Μπορεί όμως να αλλάξουν και η ιστορία της Νάξου να ξεκινάει από αρκετά παλαιότερα και να φτάνει έως και ην Μέση Παλαιολιθική Εποχή (260.000- 80.000 π.χ.) αλλάζοντας τελείως την εικόνα που έχουμε έως σήμερα όχι μόνο για τη Νάξο αλλά και για όλες τις Κυκλάδες και το Αιγαίο;

Νεάντερνταλ

Πως μπορεί να γίνει αυτό; Και βέβαια μπορεί αρκεί οι ενδείξεις που υπάρχουν αυτή τη στιγμή και προέρχονται από τις αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή της Στελίδας της Νάξου να μετατραπούν σύντομα σε αποδείξεις. Τι αναφέρουν αυτές οι ενδείξεις; Όπως είναι γνωστόν ο συγκεκριμένος λόφος που σήμερα μοιάζει να είναι τα «Βόρεια προάστια» της Νάξου αποτελεί φυσική πηγή πυριτόλιθου, πρώτης ύλης που χρησιμοποιούσαν οι προϊστορικοί άνθρωποι για την κατασκευή εργαλείων όσον αφορά τόσο το κυνήγι όσο και τις υπόλοιπες πρακτικές καθημερινές εργασίες τους. Και όταν λέμε προϊστορικούς ανθρώπους μιλάμε για ανθρώπους που ζούσαν στην Μέση Παλαιολιθική εποχή, τη περίοδο 260.000- 80.000 χρόνια πριν, που δεν είναι άλλη από την εποχή του ανθρώπου του Neanderthal (!!!) Οσο απίστευτο κι εάν ακούγεται η Νάξος ενδεχομένως να λειτούργησε ως μία από τις βάσεις των Νεάντερνταλ εκείνης της περιόδου καθώς στην Στελίδα υπάρχουν λατομεία πυριτόλιθου. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ανασκαφές και οι έρευνες για την συγκεκριμένη εποχή δεν είναι εύκολη και στην Ελλάδα για πρώτη φορά έγιναν έρευνες στα τέλη της δεκαετίας του 50. Έχουν βρεθεί ευρήματα κυρίως με την μέθοδο της Θερμοφωταύγειας περίπου 130,000 χρόνια π.Χ. με σημείο αναφοράς την Ηλεία και την Ήπειρο. Στα νησιά του Αιγαίου δεν υπάρχει ανάλογη αναφορά για την συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Έρευνες

Οι πρώτοι που επιχείρησαν να ερευνήσουν την περιοχή της Στελίδας ήταν γάλλοι αρχαιολόγοι από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή στις αρχές της δεκαετίας του 80 αλλά η προσπάθειά τους τερματίστηκε άδοξα και ενώ είχαν στα χέρια τους τα πρώτα ευρήματα που έδειχναν ότι κάτι υπάρχει εκεί που αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έχουμε την πρώτη χαρτογράφηση της περιοχής και την χρήση τεχνικών που μέσω γραμμικών τομών είχαν μία καλή εικόνα για την χρονολόγηση των ευρημάτων. Το πρόβλημα ήταν η έλλειψη χρόνου ικανού για να μπορέσουν να δουλέψουν, αλλά οι εκτιμήσεις τους ήταν ότι μιλάμε για την πρώιμη Μεσολιθική εποχή. Και αυτό οφείλονταν σε συγκρίσεις που έγιναν με ανάλογα αντικείμενα από ανασκαφές της Κύθνου και της Ικαρίας οπότε μιλούν για την εποχή λίγο μετά το 10.000 π.Χ.

Καναδοί

Μερικά χρόνια αργότερα, πραγματοποιούνται ανασκαφές (2002 και ένθεν), αυτή τη φορά σωστικού χαρακτήρα από την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων και όπως είναι γνωστό η κορυφή και η περιοχή γύρω απ’ αυτήν έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικός χώρος ζώνης Α που σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι δεν πειράζουμε ούτε τα απλά χόρτα… Από πέρυσι όμως έχει κάνει την εμφάνισή του αρχαιολογικό ερευνητικό πρόγραμμα υπό την διεύθυνση του Δρ Tristan Carter (πανεπιστήμιο MacMaster, Canada) και με μία δεκαμελής ομάδα που αποτελείται από Έλληνες (ανάμεσά τους και η Ναξιώτισσα αρχαιολόγος Βάλια Μαστρογιαννοπούλου) και ξένους επιστήμονες προσπαθούν να ρίξουν φως στα ευρήματα που έως τώρα έχουν βρεθεί. Και όπως είναι γνωστό οι έρευνες γίνονται σε επίπεδο επιφάνειας με τα ευρήματα να αφήνουν τους επιστήμονες με ανοιχτό το στόμα. Με τα νέα δεδομένα πλέον η Στελίδα βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με ευρήματα που όπως αναφέραμε βρέθηκαν σε Κύθνο και Ικαρία, αλλά και σε Μήλο, Κρήτη που διαμορφώνουν διαδρομές παράξενες με βάση τα ισχύοντα δεδομένα.

Μετακινήσεις

Από τα προκαταρκτικά αποτελέσματα, η εμφάνιση του ανθρώπου στη Στελίδα χρονολογείται στην περίοδο 260.000- 80.000 χρόνια πριν, με βάση τα εργαλεία του τύπου της Μέσης Παλαιολιθική, εποχής του ανθρώπου του Neanderthal-  ανατρέποντας άρδην τα δεδομένα για την ιστορία του νησιού αλλά και του Αιγαίου και κυρίως του ρόλου που είχαν τα νησιά στην εποχή εκείνη…. Μήπως δεν υπήρχαν τόσα νησιά; Και εδώ μπαίνει το ερώτημα που ταλανίζει τους επιστήμονες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο έφτασε ο άνθρωπος του Neanderthal στη Στελίδα της Νάξου. Εάν η Νάξος ήταν τμήμα ενός μεγαλύτερου νησιού την εποχή εκείνη, αποτελεί μια από τις πρωιμότερες περιπτώσεις ναυσιπλοΐας στον κόσμο. Διαφορετικά, η σημαντικά χαμηλότερη στάθμη της θάλασσας, λόγω των παγετώνων, μπορεί να είχε δημιουργήσει γέφυρες στεριάς που συνέδεαν την Αττική, την Αργολίδα αλλά και τη δυτική Ανατολία με την αιγαιακή λεκάνη.  

Διαδρομές

Η περίπτωση της Στελίδας συμβάλει στην αναθεώρηση της σημασίας του Αιγαίου στη μετακίνηση των πρώιμων ανθρώπινων πληθυσμών. Έως τώρα, η Ελλάδα θεωρείτο ένα ‘πολιτισμικό αδιέξοδο’, όπου ο προϊστορικός άνθρωπος εφορμούσε όταν το επέτρεπαν οι κλιματικές συνθήκες. Ωστόσο, η κύρια διαδρομή εξάπλωσης των πρώτων ανθρώπων από τη Μέση Ανατολή  προς την Ευρώπη (ή και αντίστροφα) γινόταν μέσω  της χερσαία γέφυρας μεταξύ Θράκης και Ανατολίας. Τα στοιχεία από τη Στελίδα, όπως και πρόσφατες ανακαλύψεις στην Κρήτη, υποδεικνύουν ότι αυτοί οι πρώιμοι πληθυσμοί  στην πραγματικότητα διαβιούσαν και μετακινούνταν στο Αιγαίο ήδη κατά μια πολύ πρώιμη περίοδο, και ότι η Αιγαιακή λεκάνη και η Ελλάδα αποτέλεσαν βασική δίοδο στην εξέλιξη του ανθρώπου και όχι ένα πολιτισμικό αδιέξοδο.

Οικισμός

Η Στελίδα λοιπόν αποτελεί το κλειδί για τις εξελίξεις όσον αφορά την χαρτογράφηση της ιστορίας όχι μόνο της Νάξου αλλά και όλου του Αιγαίου. Εάν μάλιστα υπάρχει και η δυνατότητα ανασκαφών σε άμεσο χρονικό διάστημα τότε ενδεχομένως να μπούμε σε άλλη εποχή με σημείο αναφοράς την έντονη φημολογία για ύπαρξη οικισμού από την ΜεσοΠαλαιοληθική Εποχή. Γιατί από τη στιγμή που υπάρχει λατομεία εξόρυξης του αγαπημένου υλικού των προϊστορικών ανθρώπων, τότε γιατί όχι να μην υπάρχει και οικισμός κοντά στα λατομεία. Αυτή τη περίοδο η ομάδα του Καναδού καθηγητή Κάρτερ βρίσκεται στην Κρήτη όπου ολοκληρώνει ένα μέρος των εργασιών της και αναμένεται στη Νάξο στις αρχές του Αυγούστου και για έναν μήνα θα υπάρχει οργασμός ερευνών στην περιοχή καθώς πλέον το ενδιαφέρον από την επιστημονική κοινότητα όλου του κόσμου έχει κορυφωθεί. Η βιβλιογραφία για την συγκεκριμένη περιοχή εμπλουτίζεται συνεχώς και μάλιστα πριν από δεκαπέντε ημέρες βρέθηκαν στην Νάξο και έκαναν έρευνες μέλη δύο εκ των κορυφαίων πανεπιστημίων του κόσμου: το Boston University και το Cambridge, με το δεύτερο μάλιστα να έχει εμπειρία από τα νησιά των Κυκλάδων με βάση τις χρόνιες έρευνες και ανασκαφές σε Κέρο και Πάρο αντίστοιχα.

Συμπαράσταση
Και βέβαια το ερώτημα που τίθεται είναι πως θα στηρίξει η τοπική κοινωνία και οι αρμόδιοι φορείς την συγκεκριμένη προσπάθεια καθώς παραδοσιακά υπάρχουν επιφυλάξεις. Πόσο μάλλον τώρα που «ενοχλείται» η πιο πλέον εμπορική ζώνη της Νάξου. Πέρυσι, οι άνθρωποι της ομάδας του Καναδού καθηγητή στο διάστημα της παρουσίας τους (από 26 Αυγούστου έως 10 Σεπτεμβρίου) εκτός από την εργασία τους άφησαν και χρήματα στους επιχειρηματίες του νησιού με το μπάτζερ της έρευνας να βρίσκεται στα 15.000 δολάρια. Φέτος αναμένεται το μπάτζετ να είναι μεγαλύτερο. Ήδη αρκετός θόρυβος γίνεται γύρω από το νησί και την προοπτική αποκαλύψεων που ενδεχομένως να αναδείξουν το προφίλ του νησιού σε ένα ευρύ διεθνές κοινό, προσελκύοντας πολλούς νέους επισκέπτες στο νησί. Κάτι που σημαίνει ότι θα πρέπει όλη αυτή η προσπάθεια να τύχει ιδιαίτερης μεταχείρισης και όλοι οι αρμόδιοι φορείς να βρεθούν στο πλευρό της ερευνητικής ομάδας. Γιατί κάποια στιγμή το γενικότερο καλό του νησιού είναι πάνω απ’ όλα και κυρίως τα ιδιωτικά συμφέροντα… 

ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΛΙΑΝΟΣ