Οι δήμαρχοι της Νάξου παρουσιάζονται

Με την βοήθεια της ειδικής έκδοσης «Νάξος, αρμενίζοντας στο χρόνο»  βλέπουμε τη μεταμόρφωση του εκλογικού χάρτη στο νησί της Νάξου – Πως η ρόκα μπορούσε να ανεβάσει Δημάρχους στο νησί - Τα δεξιά και αριστερά καφενεία στις αρχές του 20ου αιώνα στη Νάξο και οι ...μαγκουριές. Οι δήμαρχοι που υπηρέτησαν το νησί από απελευθερώσεως Νάξου

Ψήφος, λέξη γένους θηλυκού. Ένα γοητευτικό θηλυκό για χάρη του οποίου ουκ ολίγοι έχουν  θυσιάζει τα πάντα με σκοπό να τη δελεάσουν. Αντικείμενο του πόθου ...

εδώ και αιώνες ενώ στην Ελλάδα ουσιαστικά εμφανίζεται αμέσως μετά την Επανάσταση του 1821 και το Σύνταγμα του 1844. Και βέβαια πριν ψήφιζαν αλλά εμάς μας ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή η σχετική ψηφοφορία από την απελευθέρωση και …μετά. Βέβαια δεν ήταν πάντα η ψήφος …χάρτινη. Αρχικά είχε το σχήμα σφαιριδίου (από το 1844 και για 80 χρόνια), τα οποία ήταν από μολύβι, μαύρου χρώματος και οι ψηφοφόροι καλούνταν να ρίξουν αυτό το σφαιρίδιο ανάλογα με την προτίμησή τους, σε μία κάλπη που ήταν χωρισμένη στα δύο για κάθε υποψήφιο. Πίσω από ένα μικρό παραβάν, ώστε να μην διακρίνονται οι κινήσεις από την … έμπειρη και ιδιαίτερα παρατηρητική εφορευτική επιτροπή, το σφαιρίδιο έπεφτε στο χώρισμα που επέλεγε ο ψηφοφόρος. Και βέβαια εάν ήταν αρνητική τότε ο υποψήφιος …μαυρίζονταν ενώ δεν ήταν λίγο αυτοί που έβλεπαν τα σφαιρίδια δαγκωμένα, εξού και η έκφραση «έριξαν δαγκωτό»…. Τα σφαιρίδια καταργούνται με βάση το Σύνταγμα του 1911 αλλά παραμένουν εν… ενεργεία έως και τις βουλευτικές εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου του 1920 με την εμφάνιση παράλληλα (από το 1912) των χάρτινων ψηφοδελτίων όπου και αναγράφονται τα ονόματα των υποψηφίων, τα οποία αρχικά παραδίδονταν από τους ίδιους στα εκλογικά τμήματα.

Μαγκουριές

Τι έχει αλλάξει από τότε; Σχεδόν τίποτα. Αυτό που πάντως δεν θα ξεχάσουν οι παλιοί είναι ο φανατισμός αλλά και τα έντονα επεισόδια που κορυφώνονταν την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου. Στη Χώρα της Νάξου όλα σχεδόν συνέβαιναν στα δύο θρυλικά πλέον καφενεία της παραλίας, στου Καμπανέλη και του Θεόφιλου. Στου Θεόφιλου σύχναζαν κυρίως οι οπαδοί των Φιλελεύθερων, ενώ στου Καμπανέλλη οι υποστηρικτές των Δεξιών (ή του Βασιλιά) και μαγκουριές έπεφταν βροχή. Όπως ενθυμούνται οι γηραιότεροι του νησιού, η τρομοκρατία (π.χ. επιβολή έκτακτης φορολογίας) και η ράβδος έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διεκδίκησης της νίκης εξού και το σύνθημα «Κάτω οι μαγκουροφόροι που μας έφεραν τους φόρους». Η αστυνομία μάλιστα είχε αναγκαστεί να απαγορεύσει την χρήση της μαγκούρας κατά τη περίοδο των εκλογών ώστε να αποφεύγονται οι προπηλακισμοί ή και τα επεισόδια που αρκετές φορές ξεπερνούσαν τα όποια… επιτρεπτά όρια ανοχής. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι στην παραλία της Νάξου υπήρχε ένας μεγάλος εξώστης, ένα είδος πλατείας όπου οι υποψήφιοι για τη θέση του Δημάρχου ανακοίνωναν το πρόγραμμά τους ή οι αποχωρήσαντες έκαναν έναν είδος απολογισμού των πεπραγμένων της θητείας τους. Και οι μαγκουριές είχαν τη τιμητική τους…

Ρόκα

Από τα ευτράπελα της εποχής θα πρέπει να σημειώσουμε τη νίκη του Ανδρέα Πολίτη ως Δημάρχου της Νάξου (αρχές της δεκαετίας του 1900) όταν και είχαμε ακόμη πέντε Δήμους στο νησί. Κέρδισε τη Δημαρχεία με διαφορά μόλις ενός ψήφου, του δικού του που είχε και ψηφίσει και τελευταίος. Τα ρουσφέτια πάντως είχαν διαφορά σε σχέση με τα σημερινά τερτίπια και οι οικονομικές αντοχές δεν επέτρεπαν στους υποψηφίους να προβούν σε ενέργειες τέτοιες ώστε να δημιουργούν πελατειακή σχέση. Η παράδοση πάντως αναφέρει ότι μερικές φορές ένα πιάτο καλό φαγητό έκανε τη δουλειά του. Μάλιστα, όπως αναφέρει η παράδοση πολλοί πολιτευτές ήταν αυτοί που κέρδιζαν ψήφους χάρη στη ..ρόκα. Ναι, αμέσως μετά το πόλεμο, η συγκεκριμένη σαλάτα αποτελούσε πιάτο πολυτελείας και δέλεαρ για ψηφοφόρους κυρίως από την εργατική τάξη. Και οι πολιτευτές παίζουν το ρόλο τους στις εκλογές καθώς είχαν τον τρόπο τους να πιέζουν καταστάσεις υπέρ των υποψηφίων που ήταν της αρεσκείας τους. Αλλά και η Εκκλησία μπήκε στο παιχνίδι της πολιτικής. Όπως στη περίπτωση του ιερέα της Μητροπόλεως Παροναξίας, Δημητρίου Παραρά στη δεκαετία του 30 κάτι που είχε αναγκάσει τον Μητροπολίτη Παροναξίας κ. κ. Ιερόθεο να τον στείλει με μετάθεση στον Άγιο Δημήτριο Φαλήρου.

Νερουλάς

Με τη βοήθεια όμως της εργασίας του Λάζαρου Θεόφιλου (στον συλλεκτικό τόμο

«Νάξος αρμενίζοντας στο χρόνο» που κυκλοφόρησε από το Δήμο Νάξου το 2006) κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο και γνωρίζουμε πως κινήθηκε η τοπική αυτοδιοίκηση του νησιού τους τελευταίους αιώνες…   Πρώτος και καλύτερος ο Καπετάν Βαγγέλης Μαζαράκης ο οποίος στις 17 Ιουνίου 1821 ανέλαβε την διά εφορείας οργάνωση της Νήσου Νάξου. Ο πραγματικός όμως πρώτος … άρχοντας (ή πιο σωστά έπαρχος) δεν είναι άλλος από τον Αλέξανδρο Ραφτόπουλο που διορίζεται στα τέλη Απριλίου ή Αρχές Μαΐου του 1822. Έξι χρόνια αργότερα έχουμε διοικητική αλλαγή η Νάξος μαζί με Πάρο, Αντίπαρο, Σίκινο, Πολύκανδρο (ή Φολέγανδρο) Μήλο, Κίμωλο, Σίφνο, Ίο , Αμοργό και παρακείμενους νήσους συγκροτεί το Τμήμα των Κεντρικών Κυκλάδων με διοικητή τον έκτακτο επίτροπο Ιάκωβο Ρίζο – Νερουλό (11 Μαΐου 1828) με έδρα τη Νάξο κι έναν χρόνο αργότερο η Νάξος με Πάρο και Αντίπαρο έχουν προσωρινό διοικητή τον Γ. Πραϊδη. Είναι χαρακτηριστικό ότι έως και την εποχή του Οθωνα, οι δημογέροντες (η Νάξος είναι χωρισμένη από τα μέσα του 16^ου αιώνα σε τρεις κοινότητες, αυτή του Κάστρου, του Μπούργου και των Χωριών) δεν χάνουν την δύναμή τους και συνεχίζουν να ορίζουν τις τύχες των κατοίκων του νησιού.

Η Νάξος σε πέντε Δήμους

Η έλευση των Γερμανών και ουσιαστικά του Οθωνα αλλάζει τα δεδομένα, αφήνει πίσω της την Τουρκοκρατία και τα κατάλοιπα ακόμη και σε επίπεδο αυτοδιοίκησης και περνάμε στα ευρωπαϊκά πρότυπα όπου εισάγεται το δημοτικό σύστημα, με τους Νομάρχες, Έπαρχους και Δημογέροντες. Πρώτος διορισμένος Έπαρχος Νάξου ο Ψαριανός Ιωάννης Δ. Μαμούνης (Β.Δ. 2/14 Μαΐου 1833) κι έναν χρόνο αργότερα έχουμε την πρώτο προσπάθεια καταγραφής των Δήμων μέσα από Βασιλικό Διάταγμα που ορίζει όμως και τα όρια του. Έτσι η Νάξος έχει πέντε Δήμους: Νάξου (με πρωτεύουσα τη πόλη της Νάξου και 2,745 κατοίκους), Βύβλου (με πρωτεύουσα την Βύβλο (μαζί με το Γαλανάδο) και 2504 κατοίκους), Απερανθίας (πρωτεύουσα η Απείρανθος και 2248 κάτοικους , Τραγαίας (πρωτεύουσα η Τραγαία ή Χαλκί και 2164 κατοίκους)  και Κορωνίδος (πρωτεύουσα Κωμιακή και 967 κατοίκους). Την Δημοτική αρχή αποτελούσε ο Δήμαρχος, ο Δημαρχιακός πάρεδρος και εξαμελές δημοτικό συμβούλιο για το Δήμο Κορωνίδος ενώ για τους άλλους τέσσερις Δήμους υπήρχε δήμαρχος, 2-4 δημαρχιακοί πάρεδροι και 12μελες δημοτικό συμβούλιο. Ουσιαστικά όμως δεν έχουμε εκλογή Δημάρχου ή πάρεδρου αλλά διορισμός μέσω εισηγήσεων που έκανε το δημοτικό συμβούλιο (εκλέγονταν από τους εντάξει φορολογούμενους άνω των 25 ετών) και ο Βασιλιάς με τον Νομάρχη έκαναν τους διορισμούς. Ποιοι είναι οι πέντε πρώτοι χρονικά Δήμαρχοι στους Δήμους Νάξου; Γεώργιος Κανδιάς (Δήμος Νάξου), Σπυρίδων Μπαρότσης (Δήμος Βύβλου), Ματθαίος Ζευγώλης (Δήμος Απερανθίας), Βασίλειος Αναπλιώτης (Δήμος Τραγαίας) και Αναγνώστης Κορρές (Δήμος Κορωνίδος)… Κι επειδή πρέπει να υπάρχει και μία ανώτερη αρχή, πρώτος Διοικητής Νάξου ορίζεται με το Βασιλικό Διάταγμα της 28^ης Ιουλίου 1828 ο Μ. Τσαμαδός.

Ιστορικό

Το 1840 έχουμε και την πρώτη αλλαγή στην οργάνωση των Δήμων λόγω οικονομικών προβλημάτων και οι πέντε δήμοι γίνονται τέσσερις με αυτόν της Κορωνίδος να ενσωματώνεται σ’ αυτόν της Απειρανθίας, δίνοντας όμως το Φιλώτι στον Δήμο Τραγαίας. Πρώτος Δήμαρχος του νέου –παλιού Δήμου, ο Αναγνώστης Κορρές (Β.Δ. 13 Απριλιου 1841). Δεκαεπτά χρόνια αργότερα, ο Δήμος Κορωνίδος ανασυσταίνεται και στις 31 Μαρτίου 1866 έχουμε Δημοτικές εκλογές διά σφαιριδίου από δημότες που έχουν συμπληρώσει το 21^ο έτος της ηλικίας τους κι έχουν κινητή ή ακίνητη περιουσία ή επιτελούν κάποιο επάγγελμα. Την 1^η Ιουλίου 1907 πραγματοποιούνται οι τελευταίες εκλογές στους Δήμους Βίβλου, Απειρανθίας, Τραγαίας και Κορωνίδας ενώ στις 31 Ιανουαρίου 1910 στο Δήμο Νάξου με λήξη θητείας στις 30 Μαρτίου 1914. Στα 80 αυτά χρόνια όπου η Νάξος λειτουργεί με βάση τα «ευρωπαϊκά πρότυπα» έχει ουκ ολίγους Δημάρχους τρεις εκ των οποίων οι Ματθαίος Γ.  Ζευγώλης, Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης και Αντώνης Ρεφενές είχαν τεράστια κομματική δύναμη και ονομάστηκαν «Βουλευτοποιοί Δήμαρχοι» κι αυτό γιατί επέλεγαν και εξέλεγαν τον Βουλευτή της επαρχίας τους. Ποιοι ήταν οι Δήμαρχοι της Νάξου;

ΔΗΜΟΣ ΝΑΞΟΥ: Γιώργος Κάνδιας, Μιχαήλ Δαμιράλης, Αλέξανδρος Χάμπας, Γιώργος Λεντούδης, Ανδρέας Πολίτης, και Εμμανουήλ Ι Ναυπλιώτης.

ΔΗΜΟΣ ΑΠΕΙΡΑΝΘΙΑΣ: Ματθαίος Ζευγώλης. Δημήτριος Ζαζάνης, Αναγνώστης Κορρές, Εμμανουήλ Πρωτοπαπάς, Γεώργιος Ζευγώλης, Δημήτριος Μπαρδάνης  Ματθαίος Γ. Ζευγώλης, Γεώργιος Πιτυλάκης, Ηλίας Ηλιάδης και Γεώργιος Μ. Ζευγώλης.

ΔΗΜΟΣ ΒΙΒΛΟΥ: Σπυρίδων Μπαρότσης, Κωνσταντίνος Γκούφας, Γεώργιος Καραμπάτσης, Αντώνιος Ρεφενές, Εμμανουήλ Μαγκάκης, Σπυρίδων Σκαρέντζος, Βασίλειος Α. Ρεφενές.

ΔΗΜΟΣ ΤΡΑΓΑΙΑΣ: Βασίλειος Αναπλιώτης, Μιχαήλ Μαρκοπολίτης, Εμμανουήλ Τζανετής, Κωνσταντίνος Ναυπλιώτης, Ιωάννης Α. Ναυπλιώτης, Ιωάννης Κ. Ναυπλιώτης, Βασίλειος Οικονόμου Ααρών, Νικόλαος Γαβαλάς, Γεώργιος Κοκκίνης, Γεώργιος Γρατσίας, Γεώργιος Βασιλάκης, Εμμανουήλ Γρατσίας.

ΔΗΜΟΣ ΚΟΡΩΝΙΔΑΣ: Αναγνώστης Ιω. Κορρές, Κωνσταντίνος Ν. Κωνσταντινίδης, Δημήτριος Κορρές, Αντώνιος Πρωτονοτάριος.

Μετατροπή

Με τον Ελευθέριο Βενιζέλο (ΦΕΚ 58/Α 14 Φεβρουαρίου 1912) η Ελλάδα αλλάζει διοικητικό χάρη καθώς εισάγεται και ο θεσμός της κοινότητας παράλληλα μ’ αυτόν του Δήμου και έτσι η Νάξος δεν έχει πλέον κανένα Δήμο γιατί πολύ απλά ως τέτοιος χαρακτηρίζονταν είτε οι πρωτεύουσες των Νομών είτε πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων. Κι έτσι η νέα απογραφή (29 Αυγούστου 1912) βρίσκει τη Νάξο με 16 κοινότητες. Τι χαρακτηρίζει μία κοινότητα; Να έχει πληθυσμό άνω των 300 κατοίκων και να έχει σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης. Ποιες είναι οι 16 κοινότητες του νησιού;  Νάξου (Νάξος, Αγγίδια, Δυτική Επισκοπή), Απειράνθου (Απείρανθος, Δανακός, Μουτσούνα), Βίβλου – Τριπόδων (Βίβλος – Τρίποδες, Γαλανάδος, Γλινάδος), Αγερσανίου (Αγερσανί), Εγκαρών( Εγκαρές, Μονή Φανερωμένης), Μελάνων (Μέλανες, Αγιος Θαλάλαιος), Ποταμιάς (Ποταμιά), Κορωνίδας – Κωμιακής (Κωμιακή, Απόλλων, Σκεπόνι), Βόθρων (Βόθροι, Κεραμωτή), Σκαδού (Σκαδό), Σαγκρίου (Σαγκρί), Κυνηδάρου (Κυνήδαρος), Μονή (Μονή, Σίφωνες), Φιλοτίου (Φιλότι), Δαμαργιώνα (Δαμαργιώνας, Βουρβουριά, Δαμαλάς) και Χαλκίου (Χαλκί, Κουτσοχεράδο, Ακαδήμοι, Μετόχι, Μονήτσια, Καλόξυλος, Κεραμί και Τσικαλαριό). Τα πρώτα κοινοτικά συμβούλια ανέλαβαν καθήκοντα στις 31 Μαρτίου 1914 μετά τις εκλογές τις 9^η Φεβρουαρίου με ψηφοδέλτιο.

Αλλαγές

Στο πέρασμα των χρόνων αρκετά ήταν τα χωριά που αυτονομήθηκαν ή και καταργήθηκαν… τα πιο γνωστά; Το 1919 Γαλανάδο και Γλυνάδο γίνονται αυτόνομες κοινότητες. Το 1920 οι Μύλοι και Κουρουνοχώρι προσαρμόζονται στις Μέλανες. Το 1927 η κοινότητα και ο συνοικισμός Βόθρων μετονομάζεται σε Κόρωνος. Το 1928 καταργείται ο συνοικισμός Δυτική Επισκοπή και αυτονομείται ο Δανακός. Το 1931 η Κεραμωτή αποσπάται από την Κόρωνο και γίνεται αυτόνομη κοινότητα. Ένα χρόνο αργότερα, η Αχαψη αποσπάται από τις Εγκαρές και γίνεται αυτόνομη κοινότητα. Το 1940 γίνονται αλλαγές σε αρκετά από τα ονόματα χωριών όπως τα γνωρίζουμε σήμερα (βλ Κινίδαρος κι όχι Κυνήδαρος ή Αγιος Αρσένιος κι όχι Αγερσανί) Το 1950 αναγνωρίζεται ο συνοικισμός Μέση ως κοινότητα και αποσπάται από το Σκαδό, το 1951 καταργείται ο συνοικισμός Μονή Φανερωμένη και το 1976 οι Ανω, Κάτω και Μεσσαία Ποταμιά ενώνονται διοικητικά σε μία.

Δήμαρχοι

Επιστροφή στο Δήμο Νάξου έχουμε με Βασιλικό Διάταγμα της 29^ης Νοεμβρίου 1947 μετά από αίτηση εκλογεών – κατοίκων της Κοινότητας Νάξου και πρώτος Δήμαρχος διορίζεται ο Βασίλειος Αντ. Ρεφενές το 1948 με πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού συμβουλίου την 12^η Μαρτίου του ίδιου έτους. Από τότε καταγράφονται ως διατελέσαντες Δήμαρχοι οι: Μάρκος Κορακίτης (1948 και 1951, δημαρχεύων) Βασίλειος Αν. Ρεφενές (1948), Ιωάννης Ααρών (1948 – 50 , 1951 – 54), Κυριάκος Παυλίνης (1950 – 51,. Δικαστικός πάρεδρος), Νικόλαος Μπιρμπίλης (1951, Ειρηνοδίκης Νάξου) Γεώργιος Σφυρόερας (1953 – 55 δημαρχεύων), Ευάγγελος Αγγελακόπουλος (1955-57), Στέφανος Σκυλάκης (1957-59), Πάνος  Φουφόπουλος (1959 – 63), Ευάγγελος Κάρλοβιτς (1964), Νικόλαος Κρητικός (1964), Δημήτριος Προμπονάς (1964 – 70), Δημήτριος Μελισσινός (1970 – 74), Αθανάσιος Χριστόπουλος (1974-75, ειρηνοδίκης Νάξου), Χριστόδουλος Φραγκουδάκης (1975 – 80), Νικόλαος Δελλαρόκας (1980, Δημαρχεύων), Κωνσταντίνος Λατίνας (1980 – 1990), Βασίλειος Κόκκοτας (1991 – 2006), Νικόλαος Μαράκης (2006 – 2010), Μανώλης Μαργαρίτης (2010 – σήμερα)  Κάτι που σημαίνει ότι στα μέσα της δεκαετίας του 50 έχουμε έναν Δήμο στη Νάξο και 21 κοινότητες.

Η πρώτη

Πρέπει να σημειώσουμε ότι στις δημοτικές κοινοτικές εκλογές της 21^η Νοεμβρίου 1954 εκλέγεται ως δημοτική σύμβουλος Νάξου με τον πλειοψηφίσαντα συνδυασμό του Αγγελακόπουλου, η Ζωή Αλεξάνδρου Κορρέ, η πρώτη ναξιώτισσα που ασχολήθηκε ενεργά με τα κοινά. Στις 5 Απριλίου 1959 εκλέγεται ως κοινοτικός σύμβουλος και στη συνέχεια πρόεδρος του Φιλωτιού η Αικατερίνη Γρατσία η πρώτη γυναίκα με αυτό το αξίωμα στη Νάξο για να την ακολουθήσουν αργότερα και οι Μαριάνα Γρυλάκη (Ποταμία 1991-94), Μόσχα Βερνίκου (Σαγκρί 1995 – 98) και Ειρήνη Φακορέλη (Μέση 1995 – 98). Με το Νόμο 2539 (ΦΕΚ 244/Α/ 4 Δεκεμβρίου 1997) για την συγκρότηση της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης η Νάξος αποκτά δύο Δήμους, τον Δήμο Νάξου και τον Δήμο Δρυμαλίας με έδρες τη Χώρα Νάξου και Χαλκί αντίστοιχα ενώ στις πρώτες εκλογές που διεξάγονται ο Βασίλειος Κόκκοτας και ο Νικόλαος Βασιλάκης εκλέγονται πρώτοι Δήμαρχοι σε Νάξο και Δρυμαλία αντίστοιχα. Και από το 2010 και το νόμο 3852 στη ζωή μας μπαίνει ο «Καλλικράτης», ενώνονται εις σάρκα μία οι δήμοι Νάξου και Δρυμαλίας με τον Μανώλη Μαργαρίτη να είναι ο πρώτος Δήμαρχος του ενιαίου Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων… 

NIKOΔΗΜΟΣ ΛΙΑΝΟΣ